Από τα τέλη περίπου του 2009 η Ελλάδα μαστίζεται από τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση τής ιστορίας της. Η κρίση ξεκίνησε με εσωτερικό υπόβαθρο, ως δημοσιονομικό έλλειμμα, και, προοδευτικά, εξαιτίας του διεθνούς περιβάλλοντος και λαθών που έγιναν τόσο στο ανώτατο επίπεδο διεθνούς εκπροσώπησης της χώρας όσο και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, εξελίχθηκε σε κρίση δανεισμού και, τελικώς, σε κρίση χρέους.
Πέραν των οικονομικών αιτίων τής κρίσης και των σχετικών με την αντιμετώπισή της χειρισμών, η κρίση έχει μία σημαντική και αγνοημένη από τη συντριπτική πλειοψηφία των αναλυτών διεθνοπολιτική διάσταση. Η εν λόγω διάσταση συνίσταται αφενός στις δυσκολίες που προσθέτει η οικονομική κρίση στην εφαρμογή τής «παραδοσιακής» εξωτερικής πολιτικής τής Ελλάδας, αφετέρου στη συμβολή τής τελευταίας στην κατεύθυνση αντιμετώπισης της κρίσης...
Η εξωτερική πολιτική και ο σχεδιασμός της – ιδιαίτερα μίας χώρας σε έναν ευαίσθητο χώρο, αλλά και σε κατάσταση οικονομικής επιτήρησης – απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, ψυχραιμία, νηφαλιότητα, εξαιρετική σοβαρότητα, αλλά και αποφασιστικότητα. Η εξωτερική πολιτική ενός κράτους αφορά την ασφάλειά του, την προστασία και την ικανοποίηση των συμφερόντων του. Αναμφίβολα δε, επηρεάζεται κατά την εκπόνηση και την εφαρμογή της από το διεθνές σύστημα, αφορά τη θέση του κράτους σε αυτό, ενίοτε δε, επηρεάζοντάς το, αφορά και το ίδιο το διεθνές σύστημα.
Ασφαλώς, ένα κράτος σε κατάσταση οικονομικής κρίσης αντιμετωπίζει προβλήματα στην εξωτερική του πολιτική, τα οποία ξεκινούν από την έλλειψη πόρων, το μειωμένο του κύρος, τις προτεραιότητες για έξοδο από την κρίση, την αδράνεια των υπευθύνων και τις τυχόν εσωτερικές διχογνωμίες. Σε κάθε όμως περίπτωση, ακόμη και σε περίοδο οικονομικής κρίσης, ένα κράτος μπορεί να διαθέτει ικανή και αποτελεσματική εξωτερική πολιτική.
Αυτό είναι το αξίωμα, η λογική βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η συγγραφή του παρόντος κειμένου. Και τούτο διότι, υπό προϋποθέσεις, η εξωτερική πολιτική, ως πεμπτουσία τής πολιτικής, συνίσταται στον καθορισμό προτεραιοτήτων, στρατηγικής, εκδήλωσης αποφασιστικότητας και χειρισμών. Η στάση, δηλαδή, κάθε κράτους στα διεθνή, καθώς και η προστασία των συμφερόντων του είναι κυρίαρχα θέμα πολιτικών επιλογών, καθώς και βέλτιστης και αποτελεσματικής χρήσης των όποιων συντελεστών ισχύος, υλικών, λειτουργικών και άϋλων, διαθέτει. Η εξωτερική πολιτική είναι μία πολιτική με μικρό σχετικά οικονομικό κόστος, αλλά μπορεί να προσφέρει μεγάλο όφελος.
Στη συνέχεια θα εξετάσω, πρώτον, το διεθνές περιβάλλον της Ελλάδας και, ιδιαιτέρως, τα προβλήματα, τις απειλές και τις ευκαιρίες που παρουσιάζει το διεθνές υποσύστημα στο οποίο εντάσσεται η χώρα. Τούτο καλύπτει μία ευρύτερη περιοχή η οποία ξεκινά από τις παρυφές της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης και φθάνει ως τη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Δεύτερον, θα παρουσιάσω τις συνέπειες της κρίσης στην ελληνική εξωτερική πολιτική.
Με βάση τα παραπάνω, διατυπώνω στο τέλος ορισμένες προτάσεις πολιτικής. Επειδή όμως στο παρόν κείμενο η έμφαση θα δοθεί στα προβλήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, οφείλω προκαταβολικά να προειδοποιήσω πως οι δυσκολίες που δημιουργεί η οικονομική κρίση είναι μικρότερες από ό,τι μπορεί κάποιος αρχικά και επιφανειακά να εκτιμήσει. Και τούτο διότι, πρώτον, πέραν του χρέους, η Ελλάδα παραμένει μεταξύ των 30 πλουσιότερων κρατών παγκοσμίως. Δεύτερον, το χρέος φαίνεται ότι, μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 27ης Οκτωβρίου 2011, προοδευτικά θα αντιμετωπισθεί πρώτα από τους Έλληνες και στη συνέχεια σε διεθνές επίπεδο (ΕΕ και ΔΝΤ). Τρίτον και σημαντικότερον, ότι η επιτυχής αντιμετώπιση της κρίσης του χρέους συνιστά πλέον υπόθεση όχι μόνον της Ελλάδας, αλλά και πολλών άλλων ισχυρών κρατικών και μη κέντρων.
Α. Το διεθνές περιβάλλον
Μετά από μία εικοσαετία αλλαγών, το διεθνές σύστημα, σε παγκόσμιο επίπεδο, προοδευτικά ηρεμεί. Η μοναδική εναπομείνασα υπερδύναμη διαχειρίστηκε τις ανακατατάξεις στη Νότια, Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, είναι παρούσα και πραγματώνει αλλαγές στη Μέση Ανατολή, ενώ η κατάσταση στην Κεντρική Ασία τείνει να σταθεροποιηθεί.
Οι ΗΠΑ ασφαλώς αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Τούτο όμως δεν φαίνεται να υποσκάπτει την πολιτική και στρατιωτική τους επιρροή στον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, η μοναδική ετέρα πυρηνική υπερδύναμη, η Ρωσία, δυσκολεύεται επί του παρόντος – πέραν του εγγύς εξωτερικού της – να προσδιορίσει εξελίξεις στις διεθνείς υποθέσεις, ενώ ο ρόλος της Κίνας, παρά τις προσπάθειές της, παραμένει δευτερεύων. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και ταλανίζεται από τις γνωστές δημοσιονομικές της δυσκολίες,...
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος της Ελληνικής έκδοσης του Foreign Affairs. Μπορείτε να διαβάσετε τη συνέχεια του άρθρου στην ιστοσελίδα του Foreign Affairs
