Υπεροχή της Ελλάδας στη λατομική και μεταλλευτική δραστηριότητα

Της Λέττας Καλαμαρά

Την υπεροχή της Ελλάδας όσον αφορά τη λατομική και μεταλλευτική δραστηριότητα, παρά την οικονομική κρίση, αποτυπώνει με στοιχεία η πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη της Γενικής Διεύθυνσης Ορυκτών Πρώτων Υλών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Όπως τονίζεται, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία άλλων κρατών εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, η παραγωγική θέση της χώρας κατά το έτος 2017 διατήρησε την πρωτοπορία σε ορισμένα μεταλλεύματα και βιομηχανικά ορυκτά. Αναλυτικά η Ελλάδα είναι 1η στην παραγωγή περλίτη στην Ε.Ε. και 1^η παγκοσμίως, 1^η στην παραγωγή μπετονίτη στην Ε.Ε. και 5^η παγκοσμίως, 1^η στην παραγωγή βωξίτη στην Ε.Ε. και 11^η παγκοσμίως, 2^η στην παραγωγή νικελίου στην Ε.Ε. και 18^η παγκοσμίως, 3^η στην παραγωγή μαγνησίτη στην Ε.Ε. και 8^η παγκοσμίως, 4^η στην παραγωγή λιγνίτη στην Ε.Ε. και 10^η παγκοσμίως, 5^η στην παραγωγή αλουμινίου στην Ε.Ε. και 28^η διεθνώς.     

Αναφορικά με τη συμβολή του εξορυκτικού κλάδου στα δημόσια έσοδα με βάση τα στοιχεία του 2018 σημειώνεται ότι ποσοστό 50% από τα βεβαιωμένα μισθώματα δημόσιων λατομείων βιομηχανικών ορυκτών και μαρμάρων αποδίδονται στον οικείο πρωτοβάθμιο Ο.Τ.Α, στη χωρική αρμοδιότητα του οποίου εμπίπτει ο λατομικός χώρος, ενώ για τα λατομεία αδρανών υλικών ποσοστό 20% των μισθωμάτων αποδίδεται στην οικεία Περιφέρεια και διατίθεται αποκλειστικά για αντισταθμιστικά, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και οχλήσεων, έργα. Σύμφωνα με τα οικονομικά στοιχεία, τα άμεσα έσοδα του δημοσίου για το 2018 από την εκμίσθωση των μεταλλευτικών και λατομικών δικαιωμάτων και από τα τέλη μεταλλείων ανέρχονται σε 24,4 εκατ. ευρώ, ενώ τα έμμεσα έσοδα του δημοσίου είναι πολλαπλάσια. Λαμβάνοντας υπόψη αφενός την δαπάνη μισθοδοσίας των λατομικών και μεταλλευτικών επιχειρήσεων η οποία ανέρχεται σε ποσό άνω των 220 εκατ. ευρώ και αφετέρου τη μέση φορολογική επιβάρυνση 40,9%, όπως σημειώνεται στη σχετική μελέτη του ΟΟΣΑ τα έμμεσα έσοδα του δημοσίου (ασφαλιστικές εισφορές, φόροι κ.λπ.) ανέρχονται σε περίπου 90 εκατ. ευρώ. Το σύνολο των δαπανών έρευνας μεταλλευτικών και λατομικών χώρων το 2018 ανήλθε στα 12,7 εκατ. ευρώ. Επιπλέον οι φορείς εκμετάλλευσης μεταλλευτικών και λατομικών ορυκτών υποχρεούνται, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, στην κατάθεση εγγυητικής επιστολής για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Το ύψος των εγγυητικών επιστολών ανά αποκεντρωμένη διοίκηση για την περιβαλλοντική αποκατάσταση λατομείων και μεταλλείων-2018 ανήλθε στα  91,2 εκατ. ευρώ. 

Παράλληλα με βάση τα στοιχεία απασχόλησης στους τομείς της εκμετάλλευσης αδρανών υλικών, βιομηχανικών ορυκτών και μαρμάρου, η απασχόληση κατά το 2018 παρουσίασε σημαντική αύξηση συγκριτικά με το προηγούμενο έτος. Αντίθετα, ο κλάδος των μεταλλείων παρουσίασε μείωση θέσεων εργασίας. ε βάση τον αριθμό εργαζομένων στην μεταλλευτική και λατομική δραστηριότητα, έτη 2013-2018 τα Μεταλλεία παρουσίασαν μείωση 20% στον αριθμό απασχολουμένων, τα λατομεία μαρμάρων, σχιστολιθικών πλακών παρουσίασαν αύξηση κατά 8%, τα λατομεία αδρανών υλικών σημείωσαν αύξηση κατά 20%, τα λατομεία βιομηχανικών ορυκτών αύξηση κατά 13%.

Παραγωγή...

Με βάση τα στοιχεία της Γενικής Διεύθυνσης ΟΠΥ για το 2018 είναι συνεχής η ανάπτυξη του κλάδου του μαρμάρου και η σταθερότητα της δραστηριότητας εξόρυξης των άλλων λατομικών και μεταλλευτικών ορυκτών. Ο εξαγωγικός χαρακτήρας των κλάδων εξόρυξης και επεξεργασίας μαρμάρου καθώς και η ιδιαίτερη ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων (ογκομαρμάρων, πλακών) κατατάσσουν τη χώρα στις κορυφαίες θέσεις για το έτος 2018. Ο κύριος όγκος παραγωγής μαρμάρου εντοπίζεται στα γεωγραφικά όρια της Μακεδονίας-Θράκης, η παραγωγή βιομηχανικών ορυκτών εστιάζεται στα όρια Αιγαίου ενώ στην Θεσσαλία-Στερεά Ελλάδα συγκεντρώνονται οι περισσότερες εκμεταλλεύσεις μεταλλευτικών-μη ενεργειακών-ορυκτών καθώς και αδρανών υλικών. Διαχρονικά, εντός των ορίων της Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας εντάσσεται ο κύριος όγκος εκμεταλλεύσεων ενεργειακών ορυκτών. Κατά το έτος 2018 η παραγωγή μεταλλευμάτων (ενεργειακών και μη ενεργειακών) παρουσίασε μείωση με εξαίρεση την παραγωγή μεικτών θειούχων. Ο τομέας εξόρυξης βιομηχανικών ορυκτών παρουσιάζει σταθερότητα των παραγωγικών μεγεθών με εξαίρεση την αύξηση παραγωγής μπεντονίτη, ανθρακικού ασβεστίου, γύψου και αργίλου. Ο κλάδος εξόρυξης αδρανών υλικών παρουσιάζει κάμψη περίπου 11%. Κατά το 2018 η παραγωγή μη ενεργειακών μεταλλευμάτων παρουσίασε μείωση με εξαίρεση την κατηγορία των μεικτών θειούχων που παρουσίασε αύξηση περίπου 35%. Σημειώνεται η επανέναρξη παραγωγής χρωμίτη. Οι διεθνείς τιμές των μετάλλων ελληνικού ενδιαφέροντος –νικέλιο, αλουμίνιο, μόλυβδος, ψευδάργυρος παρουσίασαν κάμψη. Σύμφωνα με τη μελέτη για την πτωτική τάση των τιμών αξίζει να σημειωθεί η εφαρμογή μέτρων από τις ΗΠΑ περί εμπορικού προστατευτισμού (Μάρτιος, 2018), οδηγώντας σε αντίμετρα από τους εμπορικούς τους εταίρους (ΕΕ, Καναδάς, Κίνα, Ινδία, Νότια Κορέα), η αύξηση παραγωγής μεταλλεύματος νικελίου κατά 60% συγκριτικά με το έτος 2017.

Στα ενεργειακά ορυκτά,  η συμμετοχή του λιγνίτη στο ενεργειακό μείγμα παραγωγής της χώρας κατά το έτος 2018 ήταν στο 29,28% (σύνολο: ορυκτά καύσιμα 68,29% και ΑΠΕ 31,71%) και η παραγωγή λιγνίτη μετά από τη συνεχή μείωση των τελευταίων ετών, παρουσίασε αύξηση περίπου 15% το 2017 και μικρή πτώση περιπου 3% το 2018. Στον τομέα της γεωθερμίας η χώρα διαθέτει αξιόλογο γεωθερμικό δυναμικό με παραμένουσα ωστόσο την έλλειψη ουσιαστικής αξιοποίησης σε εθνικό επίπεδο για ηλεκτροπαραγωγή, λαμβάνοντας υπόψη τη μικρή –κατά 0,12%- συμμετοχή του στο υπολειπόμενο ενεργειακό μείγμα. Αξίζει να σημειωθεί η αθρόα εκμετάλλευση γεωθερμικών πεδίων τοπικού ενδιαφέροντος (δηλ. ρευστών θερμοκρασιακού εύρους 300-900C) η οποία εμφανίζει σημαντικό επενδυτικό χαρακτήρα σε εφαρμογές του πρωτογενή τομέα και δη στον κλάδο των θερμοκηπιακών μονάδων. Η πλειονότητα τέτοιων μονάδων εντοπίζεται κυρίως στη Μακεδονία Θράκη, η σταδιακή αύξηση των μονάδων και της ισχύος των συστημάτων θέρμανσης-ψύξης χώρων, για ιδία χρήση, μέσω της θερμότητας των γεωλογικών σχηματισμών και των επιφανειακών και υπόγειων νερών.  

Στα βιομηχανικά ορυκτά η Ελλάδα είναι σημαντική παραγωγός με έντονο εξαγωγικό χαρακτήρα και παρά το διεθνή ανταγωνισμό και λαμβάνοντας υπόψη τις παραγωγικές διακυμάνσεις, η εικόνα του κλάδου παραμένει σταθερή. Στα αδρανή υλικά σε αντίθεση με τις άλλες κατηγορίες λατομικών ορυκτών, η παραγωγή τους αφορά αποκλειστικά την εσωτερική αγορά ενώ η χαμηλή τιμή πώλησης επιβάλλει άτυπα τη σχετική -χωροταξικά- εγγύτητα του λατομικού χώρου με τα κέντρα χρήσης και κατανάλωσης των υλών. Παρά τις αυξομειωτικές τάσεις της παραγωγής αδρανών υλικών η εικόνα του κλάδου είναι ως επί το πλείστον σταθερή.