ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ: ΓΙΑΤΙ ΚΕΡΔΙΣΕ Ο ΚΕΜΑΛ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Μικρασιατική εκστρατεία έλαβε χώρα σε ένα τόπο όπου, κατά το Υπόμνημα Βενιζέλου που στάλθηκε στους Συμμάχους της «Εγκάρσιας Συνεννόησης» (Αντάντ) την 17 Δεκεμβρίου 1918, κατοικούσε «το αγνότερο τμήμα της ελληνικής φυλής , όπερ καλλίτερον διετήρησεν τον εθνικόν τύπον»1 και σε ένα χρόνο όπου κορυφωνότανε ο αποικιακός ανταγωνισμός από τις βιομηχανικές χώρες, περνώντας από την μορφή των εδαφικών διεκδικήσεων στην πολύμορφη οικονομική διείσδυση στις οικονομικά ασθενέστερες και εξαρτημένες χώρες. 

Η αρχή του 20^ου αιώνα με την βιομηχανική επανάσταση σημαδεύτηκε εκτός των άλλων και  από το μοίρασμα των πηγών της πρώτης ύλης της, του πετρελαίου. Στην τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής πρωταγωνίστησαν οι πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες της Ελλάδας και Τουρκίας, με αδιαμφισβήτητο «σκηνοθέτη» τους ηγέτες των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, που όλοι τους έψαχναν την νέα ταυτότητα τους στον νέο αιώνα, με δεδομένη την διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Οι παράγοντες που απαρτίζουν την εξίσωση της Μικρασιατικής εκστρατείας αναλύονται στον διεθνή, τον πολιτικό, τον στρατιωτικό και τον οικονομικό, με πολλές απόψεις σχετικά με το ποιος καθόρισε τελικά την έκβαση της εκστρατείας με τα καταστρεπτικά αποτελέσματα για την Ελλάδα.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

1.            Η αυγή του 20^ου αιώνα βρήκε την θαλασσοκράτειρα Αγγλία, την μεγαλομανή Γερμανία, την ανερχόμενη Γαλλία και την κλεισμένη στις ψυχρές θάλασσες Ρωσία, να επιδιώκουν την κυριαρχία τους στον νέο αιώνα της βιομηχανίας. Αυστροουγγαρία, Η.Π.Α., Ιταλία, Βαλκανικές χώρες, Ιαπωνία παράλληλα επιζητούσαν και αυτές την ισχυρή παρουσία τους. Το Ανατολικό ζήτημα ήταν φλέγον και ο εδαφικός χώρος της φθίνουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούσε το ζωτικό χώρο για μοίρασμα. 

2.            Νωρίτερα όμως η ασφυκτική πίεση που δεχόταν η Γερμανία από την Γαλλία, με την συνεχιζόμενη αύξηση της πολεμικής της δύναμης, την μεγάλη οικονομική ευρωστία της σε σημείο να χαρακτηρίζεται η «Τράπεζα» της Ευρώπης», την πλατιά διάδοση της γαλλικής γλώσσας, την φανερή εμπορική και βιομηχανική της επικράτηση σε βάρος της γερμανικής βιομηχανίας και εμπορίου και την νοσηρή μεγαλομανία της Γερμανίας να γίνει κοσμοκράτορας2 οδήγησαν στο ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με την «Ιερή Συμμαχία» Γερμανίας και Αυτροουγγαρικής Μοναρχίας εναντίον της Τριπλής κοσμοπολίτικης συμμαχίας «Εγκάρδια Συνεννόηση» των Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Οι μάχες του Μεγάλου Πολέμου ήταν σκληρές και τα θύματα αναρίθμητα εξουθενώνοντας νικητές και ηττημένους. 

3.            Ο Πόλεμος αυτός έφερε την Τουρκία, με μυστική συμφωνία το 1914, στο πλευρό των χαμένων Κεντρικών Αυτοκρατοριών και την Ελλάδα αρχικά ουδέτερη και στη συνέχεια, μετά από εσωτερικές πολιτικές αναταραχές όπου έληξαν με την αποβίβαση γαλλικών στρατευμάτων  στον Πειραιά, στο πλευρό των νικητών της «Εγκάρδιας Συνεννόησης». Οι νικήτριες χώρες, στην προσπάθεια τους να εμπλέξουν την Ιταλία με το πλευρό τους, τον Απρίλιο του 1915 συνάπτουν την συμφωνία της Μωριένης. Στη Ρωσία το 1917 πραγματοποιείται η επανάσταση των Μπολσεβίκων με τους ηγέτες της, θέλοντας να τερματίσουν την εμπλοκή τους, να υπογράφουν την συνθήκη Brest - Litvsk τον Μάρτιο του 1918 με την Γερμανία και στην ουσία να αποχωρούν ως διεκδικητής από την περιοχή των Στενών Δαρδανελίων. 

4.            Τον Οκτώβριο του 1918 ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος τελειώνει με ηττημένες τις Κεντρικές αυτοκρατορίες και την σύμμαχο της Οθωμανική αυτοκρατορία να υπογράφει την συνθήκη ανακωχής του Μούδρου στην Λήμνο, πάνω στο βρετανικό πολεμικό σκάφος «Αγαμέμνων». Συνοπτικά η Οθωμανική αυτοκρατορία υποχρεώνεται να ανοίξει τα Στενά στα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο προς την Μαύρη Θάλασσα, να παραδώσει τον τουρκικό οπλισμό και τα πολεμικά πλοία του στους συμμάχους, να παρέχει την εποπτεία του σιδηροδρομικού της δικτύου στους Συμμάχους, να διακόψει οποιεσδήποτε σχέσεις με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, να επιτρέψει την κατάληψη οποιονδήποτε στρατηγικών της σημείων από τους Συμμάχους και να απολέσει Μεσοποταμία, Αραβία, Συρία, Κιλικία και Αρμενία.3

5.            Η διατύπωση της συνθήκης ανακωχής ήταν ιδιαίτερα δύσκολή για τους παρακάτω λόγους που διαμόρφωσαν την γεωπολιτική και της Μικρασιατικής εκστρατείας4 :

α.  Το πλούσιο υπέδαφος της Ανατολής, όπως τα κοιτάσματα πετρελαίου  της Μοσούλης.

β.   Την γεωγραφική θέση της Τουρκίας στον δρόμο προς τον Ινδικό Ωκεανό, στα νότια της Ρωσίας και στις δύο πλευρές των Στενών των Δαρδανελίων.

γ.   Τα συγκρουόμενα συμφέροντα των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας και Ιταλίας.

δ.  Την σκιά του νέου καθεστώτος της Ρωσίας που έτεινε να υποστηρίζει τους Τούρκους εθνικιστές ενάντια των παλαιών και νέων αποικιοκρατών.

6.            Με αυτή την συνθήκη αναδεικνύεται ο θρίαμβος της αγγλικής πολιτικής προκαλώντας την δυσφορία της Γαλλίας και Ιταλίας, που βλέπουν πλέον να μένουν τα συμφέροντα τους στο χώρο ακάλυπτα και να διαδέχεται η Αγγλία την Γερμανία ως ηγέτιδα δύναμη, προκαλώντας αρχικά χάος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό) και δημιουργώντας ταυτόχρονα στον ελληνικό πληθυσμό κύματα ενθουσιασμού.

7.            Ακολουθεί η αποτυχημένη εκστρατεία των συμμάχων εναντίον των μπολσεβίκων στην Ουκρανία με την συμμετοχή του Ελληνικού εκστρατευτικού σώματος 23.351 ανδρών που πολέμησαν σκληρά τους 3 πρώτους μήνες του 1919. Αυτή η απόφαση του Βενιζέλου έφερε την Γαλλία του Κλεμανσώ μαζί με την Αγγλία του Τζώρτζ πιο κοντά στα αιτήματα μας, απέναντι σε μία Ιταλία που ανυπομονούσε να κατοχυρώσει επίσημα δικαιώματα σε Βόρεια Ήπειρο, Δωδεκάνησο και Δυτική Μικρά Ασία.

8.            Παρά την ενεργό συμμετοχή του Ελληνικού Στρατού (300.000 άνδρες) στην Μακεδονία και τα επανειλημμένα υπομνήματα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο προς την συνδιάσκεψη των Παρισίων, ο χρόνος πέρναγε χωρίς η Ελλάδα να λαμβάνει κάτι από τις διεκδικήσεις της σε Βαλκανική, Μικρά Ασία και νησιά. Η Ιταλία θέλοντας να εκβιάσει και στηριζόμενη στη συμφωνία της Μωριένης αποβίβαζε το Μάρτιο στρατεύματα στην Αττάλεια. Ο Κεμάλ τον Μάιο 1919 βρίσκεται στη Σαμψούντα όπου μετά από συνάντηση με τον Ιταλό υπουργό Εξωτερικών κόμη Σφόρτσα ο οποίος του υπόσχεται ολόθυμα συμπαράσταση οργανώνει του Τσέτες5. Η Αγγλία και Γαλλία είδαν με δυσφορία τις εντεινόμενες πιέσεις της Ρώμης, που έβλεπε ανταγωνιστικά την ελληνική παρουσία στην Μικρά Ασία και την τουρκική εθνικιστική κίνηση, αποφασίσανε, εν απουσία της Ιταλίας να δώσουν την άδεια στην Ελλάδα να αποβιβάσει στρατεύματα υπό την προστασία του αγγλικού στόλου στην Σμύρνη και να καταλάβει περιοχές νοτιοδυτικά αυτής και βορειοανατολικά των Κυδωνιών για την τήρηση της τάξης και προστασία των μειονοτικών πληθυσμών.

9.            Τον Ιούνιο 1919 με διαμεσολάβηση των Άγγλο-γάλλων πραγματοποιείται η «μυστική» συμφωνία Ελλάδα - Ιταλία (Βενιζέλος – Τιτόνι) για συνύπαρξη στην Μικρά Ασία. Η Ιταλία ενδιαφερόταν άμεσα για την Αδριατική και το Φιούμε για να κλείσει το ανατολικό της μέτωπο. 

10.         Τον Νοέμβριο του 1919 στη συνάντηση Τζώρτζ με Κλεμανσώ για την προετοιμασία της διάσκεψης για το Ανατολικό, καταλήγουν σε συμφωνία πως μόνο στα πετρελαιοφόρα αραβικά εδάφη και στα Στενά θα κρατούσαν την κηδεμονία. Εξετάζουν τρόπους αποχώρησης των ξένων στρατευμάτων από την Μικρά Ασία όπου με την αποχώρηση των ΗΠΑ, μετά την νίκη των ρεπουμπλικάνων την αποχώρηση του προέδρου Ουίλσων και την εφαρμογή του δόγματος Μονρόε του απομονωτισμού, για να φύγουν οι Ιταλοί πρέπει να φύγουν οι Έλληνες. Ο Κλεμανσώ προτείνει να δοθεί στην Ελλάδα ολόκληρη η Θράκη.

11.         Ενώ ο Κεμάλ στο ενδιάμεσο διάστημα ισχυροποιείται επικίνδυνα πολιτικά και στρατιωτικά τον Μάρτιο του 1920 οι Άγγλοι καταλαμβάνουν την Κων/πολη, διαλύουν το Κοινοβούλιο και κηρύσσουν τον στρατιωτικό νόμο.

12.         Ο αγγλογαλλικός ανταγωνισμός κορυφώνεται στην Μικρά Ασία και ενώ οι Γάλλοι και Ιταλοί, έχοντας συνάψει και οι δύο από τον Μάιο 1919 συμφωνίες ανακωχής, είναι της άποψης να δοθούν γενναίες παραχωρήσεις στους Τούρκους για να καμφθούν, οι Άγγλοι προκρίνουν την δυναμική λύση με την επέμβαση του ελληνικού στρατού για την κάλυψη της περιοχής Νικομήδειας – Δαρδανέλια, που ήδη έλεγχαν και οι άτακτοι τους δημιουργούσαν προβλήματα.

13.         Τον Αύγουστο του 1920 με την συνθήκη των Σεβρών, εικοσιένα μήνες μετά την ανακωχή του Μούδρου επισημοποιείται διπλωματικά ο τερματισμός του Ά Παγκοσμίου Πολέμου με την συνθήκη ειρήνης με την Οθωμανικά αυτοκρατορία. Τα «δεκατέσσερα σημεία» του δόγματος Ουίλσον για τον μεταπολεμικό κόσμο θεμελιώνονταν στην αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων, συγχρόνως όμως πρυτάνευαν συμφερόντων «υπέρτερα» της αρχής αυτής.  Οι βασικού όροι της συνθήκης ήταν6:

α.  Η Οθωμανική αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της στην Μεσοποταμία (Ιράκ),την Παλαιστίνη και  την Υπεριορδανία στην Βρετανία και την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία ως προτεκτοράτα.

β. Η Χετζάχ (κομμάτι της Σ.Αραβία), η Αρμενία και το Κουρδιστάν γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.

γ. Η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στην Αλβανία, προτεκτοράτο της Ιταλίας η οποία ελάμβανε τα Δωδεκάνησα για να τα παραδώσει, πλην Ρόδου και Καστελόριζου, στην Ελλάδα.

δ.  Η Ελλάδα ελάμβανε τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο και η Βουλγαρία παραιτούνταν από την Θράκη, με την Σμύρνη να προσαρτάται στην Ελλάδα μετά από δημοψήφισμα σε πέντε χρόνια από την υπογραφή της συνθήκης.

ε.  Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά θα είχαν καθεστώς αποστρατικοποίησης , ο οικονομικός έλεγχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πέρναγε στους Συμμάχους και ο τουρκικός στρατός περιοριζότανε στις 50.000 άνδρες.

            14.   Η Σοβιετική Ένωση δεν συμμετείχε στην συνθήκη και υπόγραψε τον Δεκέμβριο του 1920 συνθήκη φιλίας με την Τουρκία.

            15.       Οι εκλογές στην Ελλάδα και η επαναφορά του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ μετέβαλαν δραματικά την στάση των Συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα. Τον Φεβρουάριο του 1920 πραγματοποιείται Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο για το Μικρασιατικό όπου καλείται για πρώτη φορά ο Κεμάλ αποκτώντας διπλωματική αναγνώριση. Η Γαλλία και Ιταλία υποστηρίζουν πλέον ανοιχτά τις θέσεις της Τουρκίας και η Αγγλία τηρεί πιο χαλαρή στάση. Το τελικό σχέδιο περιλαμβάνει την εκκένωση των ελληνικών στρατευμάτων από τις Μικρασιατικές περιοχές πλην της πόλης της Σμύρνης  όπου θα παρέμενε Χριστιανός και όχι έλληνας Αρμοστής.  Η Ελλάδα το απορρίπτει. Ακολουθούν συμφωνίες ανακωχής της Γαλλίας και Ιταλίας με την Τουρκία εξασφαλίζοντας προνομιακές συμβάσεις αντίστοιχα. 

            15. Τον Οκτώβριο του 1921 η Τουρκία με συνθήκες με Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία κλείνει όλα τα μέτωπα της πλην του ελληνικού.

            16. Τον Μάρτιο του 1922 η Διασυμμαχική συνδιάσκεψη στο Παρίσι προσπαθεί να βάλει τέλος στο στρατιωτικό αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί στο πεδίο των μαχών, με πρόταση για αποστρατικοποίηση της Ανατολικής Θράκης σε μεγάλο βαθμό και αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού και από την Σμύρνη . Το σχέδιο απορρίπτεται και από τις δύο πλευρές προκαλώντας και διπλωματικό αδιέξοδο. Η Ελλάδα επικεντρώνεται στη δημιουργία αυτόνομου κράτους στη Σμύρνη με υψηλή τουρκική επικυριαρχία και την κατάληψη της Κων/πολης που εμποδίζεται από την Γαλλία. Όπως αναφέρει ο Τσόρτσιλ στα απομνημονεύματα του την κίνηση κατάληψης της Κων/πολης χαρακτηρίζει «αριστουργηματικό σχέδιο, το οποίο εμπνεύστηκε από την απελπισία της η Ελληνική ηγεσία» και συνεχίζει «η κατοχή της Κωνσταντινούπολης από τον ελληνικό στρατό θα του άνοιγε νέους ορίζοντες»7.  

 

            17.   Διπλωματικά η Μικρασιατική Εκστρατεία τελειώνει με την υπογραφή της ανακωχής των Μουδανιών την 13 Οκτωβρίου 1922 και την Συνθήκη της Λωζάννης την 24 Ιουλίου1923.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

1.            Η ταπείνωση του 1897 και η εποποιία του Μακεδονικού Αγώνα θα αποτελέσουν τα σπέρματα της επαναστατικής μεταβολής του 1909. Ο παλαιοκομματισμός θα σαρωθεί και «την νεοελληνική ιστορία προώθησε η Μεγάλη Ιδέα, διεμόρφωσαν οικονομικοί και κοινωνικοί όροι  και ενσάρκωσεν ο Βενιζέλος»8. Από την βαυαροκρατία και για δεκαετίες η Ελλάς θα σέρνεται από τον παλαιοκομματισμό και τις θεωρίες της «αψόγου στάσεως» και της «μικράς πλην έντιμου Ελλάδος».

2.            Ο Εθνικός διχασμός 1914 -1917 υπήρξε μία σειρά γεγονότων που επικεντρώνεται στην διένεξη του Βενιζέλου με το Βασιλιά Κωνσταντίνο σχετικά με την είσοδο ή μη της Ελλάδος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κύρια γεγονότα αυτής ήταν η παραίτηση Βενιζέλου το 1915 μετά από την άρνηση του Βασιλιά για συμμετοχή στην απόβαση της Αντάντ στα Στενά, το Κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» το 1916 με την δημιουργία ξεχωριστού κράτους με πρωτεύουσα τη Θεσ/νίκη και η εκδίωξη του Βασιλιά το 1917 μετά από την αποβίβαση γαλλικών στρατευμάτων στον Πειραιά και στη συνέχεια την επίσημη συμμετοχή της Ελλάδος στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ, με την κήρυξη πολέμου στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες στις 28 Ιουνίου 1917.

3.            Η κίνηση των Νεότουρκων ιδρύεται ως μεταρρυθμιστικό κίνημα με πολιτικό χαρακτήρα το 1868. Από την δεκαετία του 1890 έχει μεγάλη διάδοση στους διανοούμενους, τους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και τους αξιωματικούς. Το 1904 δημιουργείται η «Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο» μέσα από το Κίνημα που διακηρύττει τον συγκεντρωτισμό ,την απόρριψη των ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και τα εθνικιστικά ιδεώδη. Τον Ιούλιο του 1908 αξιωματικοί του Σώματος Στρατού Θεσ/νικης υπό την «Ένωση και Πρόοδος» κινήθηκαν κατά του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ και τον εκθρόνισαν. Τον Οκτώβριο του 1911 στο 3ο Συνέδριο τους στην Θεσ/νίκη αποφασίζουν επίσημα την «Οθωμανοποίηση» με την εξόντωση όλων των μη μουσουλμανικών πληθυσμών.

4.            Η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Λυών του Παρισιού την επομένη της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών, με την Ελλάδα των 2 ηπείρων και των πέντε θαλασσών και η εκτέλεση του Ίων Δραγούμη στην Αθήνα από τους βενιζελικούς θα οδηγήσει τον Κυβερνήτη στην προκήρυξη εθνικών εκλογών σε ένα περιβάλλον πολιτικού φανατισμού και με νικητές  τους φιλοβασιλικούς υπό τον Δ.Γούναρη. Ο ένατος συνεχής χρόνος πολεμικού συναγερμού, με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον άτακτων στη Μικρά Ασία να συνεχίζονται χωρίς ορατή απαγκίστρωση, η Ηνωμένη Αντιπολίτευση και την υπόσχεση ότι θα σταματήσει τον πόλεμο υιοθετώντας το δόγμα της «μικράς πλην τίμιου Ελλάδος», μαζί με κατηγορίες για εγκατάλειψη του υπόδουλου ελληνισμού της Μακεδονίας στις ορέξεις των Βουλγάρων και το εκλογικό σύστημα, ανέκοψαν τον διπλωματικό και στρατιωτικό θρίαμβο του Ελευθέριου Βενιζέλου9.  Άμεσα παρά τις σαφείς προειδοποιήσεις των Συμμάχων, που αποκρύφτηκαν από τον ελληνικό λαό10, θα πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα για την επαναφορά του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ με αποτέλεσμα μία πρωτοφανή παμψηφία (Ναι 999.960, Όχι 10.383).

5.            Σε διάστημα λιγότερο των δύο ετών (Νοέμβριος 1920 – Σεπτέμβριος 1922) θα ακολουθήσουν έξι Κυβερνήσεις των βασιλοφρονούντων, με κεντρικό πρωταγωνιστή τον Δ.Γούναρη μέχρι και την κατάρρευση του μετώπου. Στο τηλεγράφημα του Αρμοστή της Σμύρνης την 17 Αυγούστου 1922 για αποστολή πλοίων για εκκένωση αμάχων ο Δ.Γούναρης ανέτεινε την αποφυγή δημιουργίας προσφυγικού ζητήματος. Το στρατιωτικό κίνημα σε Χίο Μυτιλήνη θα ακολουθήσει την 11 Σεπ 1922 για να κλείσει με την δίκη και εκτέλεση των Έξι στις 22 Νοε 1922 ο πολιτικός διχασμός που για πολλούς κατέστρεψε το ελληνικό όραμα της συνένωσης όλων των Ελλήνων και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Για πολλούς ακόμα τα τραύματα του διχασμού παρέμειναν μέχρι τα τέλη της δεκαετία του ΄30 δημιουργώντας τα ψήγματα του εθνικού διχασμού που ακολούθησε. 

6.            Ο Κεμάλ υπήρξε ηγετικός στέλεχος των Νεότουρκων κατά την επανάσταση του 1908, είχε διακριθεί στην υπεράσπιση των Δαρδανελίων στα Στενά το 1915 και είχε πολεμήσει στην Συρία κατά των Βρετανών. Η ταπεινωτική συνθήκη ανακωχής του Μούδρου προκάλεσε την εθνική αφύπνιση των Τούρκων πράγμα που εκμεταλλεύτηκε ο Κεμάλ στο έπακρο δημιουργώντας το σχέδιο δράσης του βασισμένο σε τρεις πυλώνες τον Μάιο του 1919. Διαμόρφωση ιδεολογίας εθνικής συνοχής, θεωρώντας τον Σουλτάνο αιχμάλωτο πολέμου, πόλεμο φθοράς εναντίον όλων των αντιπάλων και αναζήτηση συμμαχιών με αμοιβαία ανταλλάγματα και με υπομονετική εκμετάλλευση των αντιθέσεων των άλλων μεταξύ τους11. Στην Αμάσεια το 1919 αποφασίζεται η σύγκληση εθνικού συνεδρίου στην Σεβάστεια και η «Εθνική Άμυνα» του Κεμάλ παίρνει σάρκα και οστά. Στο 2ο Συνέδριο στη Σεβάστεια τον Σεπτέμβριο του 1919 γίνεται δεκτή η πρόταση του Κεμάλ να εμφανιστούν στο Λονδίνο ως έθνος πλέον και όχι ως αυτοκρατορία βάζοντας τα θεμέλια του τουρκικού κράτος. Ο Σουλτάνος αντέδρασε στις διακηρύξεις του Κεμάλ και κατόπιν της αποτυχημένης του στρατιωτικής αντίδρασης με κούρδους αναγκάστηκε να προκηρύξει εκλογές τον Νοέμβριο του 1919 όπου διόρισε φιλοκεμαλικό μεγάλο βεζύρη και ο Κεμάλ εκλέχθηκε βουλευτής.         

7.             Μετά από επέμβαση των Άγγλων και κήρυξη στρατιωτικού νόμου ο Κεμάλ κηρύσσει τον Ιερό Πόλεμο κατά των ξένων και συγκαλεί στην Άγκυρα την Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση την 23 Απρ 1920 όπου εκλέγεται Κυβέρνηση με Πρόεδρο τον ίδιο. Η Τουρκία διχάζεται και η κατάσταση εξελίσσεται σε εμφύλια διαμάχη. Ο λαός όμως της Ανατολίας ακολουθεί την εθνικιστική Κυβέρνηση του Κεμάλ και όχι τον αιχμάλωτο Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολής. Η Οθωμανική αυτοκρατορία εκπνέει και το Τουρκικό κράτος γεννιέται.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ...

1.            Για τη Συνθήκη των Σεβρών ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έχει δηλώσει : «Η αξία των όρων της Συνθήκης εξηρτάτο από ένα μοναδικό στοιχείο, τον ελληνικό στρατό. Αν ο Ελ. Βενιζέλος και οι στρατιώτες του κατόρθωναν να επιβληθούν επί του Κεμάλ, έχει καλώς. Εάν όχι, τότε έπρεπε να αναζητήσουμε καλύτερες λύσεις. Την ειρήνη με την Τουρκία, έπρεπε, δια να την επιβάλουμε, να κάνουμε πόλεμο. Τη φορά αυτή οι Σύμμαχοι θα τον διεξήγαγαν δι΄εντολοδόχου»12.

2.            Όταν εδόθη η εντολή για αποβίβαση ελληνικών στρατευμάτων στην Σμύρνη η Ελλάδα διέθετε 12 μεραρχίες επιστρατευθείσας από την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου επί ποδός πολέμου 8. Ο Ελληνικός Στρατός κατά 1^η περίοδο των επιχειρήσεων (Μάιο 1919 – Νοε 1920) είτε με την παρότρυνση των Ελλήνων της Μ.Ασίας είτε με την πρόκληση των Τούρκων Τσετών που τον παρενοχλούσε με κλεφτοπόλεμο κατέλαβε σταδιακά την περιοχή νοτιοανατολικά της Σμύρνης και βορειοδυτικά των Κυδωνιών. Με συμμαχική έγκριση ο ελληνικός στρατός στο ενδιάμεσο κατέλαβε την Ανατολική Θράκη. Όταν υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών ο ελληνικός στρατός είχε προωθηθεί σε γραμμή πολύ πιο ανατολικά από εκείνη που όριζε η συνθήκη, την οποία όμως έτσι και αλλιώς δεν αναγνώριζε ο Κεμάλ. 

3.            Στην ελληνική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία είχε δημιουργηθεί το δίλημμα άμυνα στη γραμμή της συνθήκης ή προέλαση στο εσωτερικό13. Η άμυνα θα άφηνε την πρωτοβουλία στον αντίπαλο, φέρνει τελμάτωση και πτώση ηθικού ενώ η επίθεση θεωρείται η καλύτερη άμυνα. Επίθεση όμως, στις συγκεκριμένες περιστάσεις, θα προκαλούσε συνεχώς δυσμενέστερες συνθήκες για τον επιτιθέμενο καθώς θα απομακρύνονταν από τις βάσεις ανεφοδιασμού του και η συνεχής διεύρυνση του μετώπου θα τον έκανε πιο ευάλωτο σε αιφνιδιαστικές αντεπιθέσεις του εχθρού. Τον Οκτώβριο του 1920 η ελληνική κυβέρνηση διέταξε την απόλυση της κλάσης 1915 μειώνοντας την δύναμη των στρατευμάτων. 

4.            Στην 2^η περίοδο των επιχειρήσεων (Νοέμβριο 1920 – Αύγουστο 1922) και μετά τις εκλογές στην Ελλάδα ο Αρχιστράτηγος Λ.Παρασκευόπουλος παραιτήθηκε και ανέλαβε την στρατιά ο Αντιστράτηγος Παπούλας. Οι Μονάδες της Στρατιάς μετονομάστηκαν και μετά την αποτυχία της Ελλάδας στην Συνδιάσκεψη του Λονδίνου τον Φεβρουάριο του 1921 το δίλλημα επανερχόταν για προέλαση στο εσωτερικό ως την Άγκυρα για να πληγεί ο Κεμάλ στην εστία του ή άμυνα στην γραμμή της συνθήκης14. Η επιθετική πολιτική επικράτησε και παρά τις συστάσεις των Συμμάχων θορυβημένων από τις σοβιετικοτουρκικές επαφές, για αναστολή των επιχειρήσεων ο ελληνικός στρατός ξεκίνησε την επιθετική αναγνώριση τον Δεκέμβριο 1920 όπου αντιμετώπισε πλέον οργανωμένες Μονάδες τακτικού στρατού. Οι επιχειρήσεις Μαρτίου 1921 αποτύχανε όλες αποδεικνύοντας ότι πλέον ο εχθρός είχε οργανωθεί και εξοπλισθεί. Ακολούθησε επάνδρωση των ελληνικών μονάδων για κάλυψη κενών και ενίσχυση με νέα στρατεύματα.

5.            Κατά τις επιχειρήσεις του Ιουνίου – Ιουλίου 1921 ο ελληνικός στρατός επιτέθηκε από τέσσερις κατευθύνσεις προς Άγκυρα και προωθήθηκε στο Αφιον Καραχισάρ και την Κιουτάχεια καθιστώντας κύριος της σιδηροδρομικής γραμμής Αφιόν – Δορύλαιο – Κων/πουλη. Επανήλθε το δίλλημα για σκοπιμότητα περαιτέρω προέλασης και παρά τις δυσχέρειες ανεφοδιασμού αποφασίστηκε να συνεχιστεί η προέλαση15. Ο ελληνικός στρατός θα φτάσει ως το Σαγγάριο ποταμό όπου η πολύνεκρη ομώνυμη μάχη θα ανακόψει οριστικά την επιθετική πορεία του και θα συμπτυχθεί στη γραμμή Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ, μήκους 600 χιλιομέτρων, όπου και θα παραμείνει καθηλωμένος για ένα χρόνο, έχοντας εγκατασταθεί αμυντικά με κατασκευή χαρακωμάτων. Με την λαμπρή νίκη Ιουνίου – Ιουλίου 1920 δεν επετεύχθη η οριστική συντριβή του εχθρού. Η επίσημη ιστορία του ΓΕΣ την αποδίδει σε μια, απότοκο του πολέμου των χαρακωμάτων, δυσκαμψία των ελληνικών τμημάτων και στην μη χρησιμοποίηση των ευρέων ελιγμών. Τον Μάιο 1922 ο Αρχιστράτηγος Παπούλας καταλαμβάνεται από όριο ηλικίας αποστρατεύεται με αίτηση του και αντικαθιστάτε από τον Αντιστράτηγο Χατζηανέστη.

6.            Το μέτωπο πια δεν ήταν επίθεσης αλλά άμυνας σε ένα πεδίο όπου το ηθικό , η αυτοπεποίθηση και η προσδοκία της νίκης είχαν αλλάξει στρατόπεδο. Ο ελληνικός στρατός ταλαιπωρημένος από τις μάχες ήταν πλέον δυσκίνητος και ανοργάνωτος. Ο πολεμικός του εξοπλισμός συγκριτικά ήταν αρχαϊκός και η τροφοδοσία των ενόπλων δυνάμεων δυσλειτουργούσε. Το σοβαρότερο λάθος πλέον ήταν η πραγματικά εγκληματική άγνοια της ποιότητας του αντιπάλου. Οι ενισχύσεις δεν κατάφερναν να φτάνουν σύντομα λόγω της ανασφάλειας που υπήρχε στο στράτευμα αφού η κατάλυση του νότιου μετώπου είχε διαδοθεί. Η στρατολόγηση γεωργών και γενικά άμαχων χριστιανών με απειρία από μάχες αποσυντόνισαν πλήρως τα τακτικά σώματα στρατού. Η διακοπή κάθε επικοινωνίας, τηλεφώνου και τηλεγράφου, παγίδευσε το ελληνικό στρατό σε μια εξολοκλήρου εχθρική περιοχή.  Η αριθμητική μείωση του ελληνικού στρατού όταν ο Αρχιστράτηγος Χατζηανέστης τον Ιούλιο του 1922 εγκρίνει την μεταφορά 8.000 ανδρών στην Ανατολική Θράκη με σκοπό την κατάληψη της Κων/πολεως η οποία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ όμως λόγω της αντίδρασης των ξένων δυνάμεων και η υπαγωγή των τριών Σωμάτων απευθείας στην Στρατιά αποτέλεσαν το μοιραία λάθη16.

7.            Σύμφωνα με τον διάσημο συγγραφέα Έρνεστ Μίλλερ Χέμινγουει που κάλυπτε δημοσιογραφικά τον πόλεμο «Οι έλληνες ήταν πρώτης τάξης πολεμιστές και σίγουρα, κάμποσα σκαλοπάτια παραπάνω από τον στρατό του Κεμάλ. Αυτή είναι η άποψη του Γουιττάλ. Πιστεύει ότι οι τσολιάδες θα είχαν καταλάβει την Άγκυρα και θα είχαν τελειώσει τον πόλεμο αν δεν είχαν προδοθεί. Όταν ο Κωνσταντίνος ήρθε στη εξουσία όλοι οι έλληνες αξιωματικοί που ήταν σε επιτελικές θέσεις υποβαθμίστηκαν αμέσως σε χαμηλότερες θέσεις. Πολλοί από αυτούς είχαν πάρει τα γαλόνια τους με ανδραγαθήματα στο πεδίο της μάχης. Ήταν έξοχοι πολεμιστές και σπουδαίοι ηγέτες. Αυτό δεν εμπόδισε το κόμμα του Κωνσταντίνου να τους διώξει και να τους αντικαταστήσει με αξιωματικούς που δεν είχαν ακούσει ποτέ τους να πέφτει ούτε μία τουφεκιά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σπάσει το μέτωπο»17.

8.            Στην 3^η περίοδο των επιχειρήσεων (13 Αύγουστου – 5 Σεπτεμβρίου 1922) ο ελληνικός στρατός δεν διέθετε σχέδιο σύμπτυξης. Η γραμμή μετώπου διασπάστηκε κα η υποχώρηση μετατράπηκε σε φυγή προς δύο κατευθύνσεις, την Προποντίδα και τις δυτικές ακτές. Μεγάλες Μονάδες κυκλώθηκαν από τον εχθρό και αιχμαλωτίστηκαν. Η στρατιωτική ηγεσία συγκεντρώθηκε στη Σμύρνη και εξέδιδε διαταγές χωρίς ουσιαστικό αποδέκτη καθόσον οι επικοινωνίες είχαν διακοπεί και τα στρατεύματα ήταν απείθαρχα. Ο Αρχιστράτηγος Χατζηανέστης βρισκόταν στην Αθήνα όπου κατέστρωνε το σχέδιο για κατάληψη της Κων/πολης. Στις 3 Σεπτεμβρίου έφτασαν στον Τσεσμέ οι μεραρχίες Α΄ και Β Σώματος Στρατού και επιβιβάστηκαν. Οπισθοφυλακή ορίστηκε το απόσπασμα του Νικολάου Πλαστήρα ενισχυμένο από το 3^ο Σύνταγμα Ιππικού με διαταγή να επιβραδύνει την προέλαση του εχθρού. Στο Βορρά το Γ΄ Σώμα Στρατού δεν είχε ιδιαίτερες απώλειες. Την 5 Σεπτεμβρίου τα τελευταία ελληνικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την Μικρά Ασία από το λιμάνι της Αρτάκης. Ο απολογισμός σε απώλειες έμψυχου δυναμικού ήταν 50.000 νεκροί και 75.000 τραυματίες18.

9.            Οι Τούρκοι από την αποβίβαση του Κεμάλ στην Σαμψούντα και την δημιουργία των Τσέτηδων μέχρι την τελική τους επίθεση στην 3η περίοδο των επιχειρήσεων είχαν τον ίδιο πολιτικό και στρατιωτικό αρχηγό που φρόντισε έντεχνα να μετατρέψει τους αντάρτες σε πλήρη τακτικό στρατό. Η Γαλλία προμήθευσε στον Κεμάλ τρόφιμα, εφόδια και πολεμικό υλικό ενώ Γάλλοι αξιωματικοί υπηρέτησαν υπό την τουρκική σημαία19. Τον Μάιο του 1922 γνώριζαν πλέον την κατάσταση του ηθικού του ελληνικού στρατού. Τα «κόλλυβα του Γούναρη» όπως αποκαλούταν το συσσίτιο των ελλήνων πρόδιδε την αδυναμία ανεφοδιασμού του αντιπάλου. Η αποφυγή της ήττας στον Σαγγάριο γιορτάστηκε σαν νίκη ανυψώνοντας το ηθικό του και εντείνοντας τις προσπάθειες ενισχύσεως του με άνδρες και υλικά. Σε αντίθεση με τους Έλληνες πλέον οι Τούρκοι αξιωματικοί είχαν κερδίσει τα αξιώματα τους στο πεδίο των μαχών το δε ιππικό του Κεμάλ κατάφερνε καίρια πλήγματα στον ανεφοδιασμό του ελληνικού στρατιού και επιδρούσε στο ηθικό του ντόπιου πληθυσμού. Τα μοιραία λάθη του Αρχιστρατήγου Χατζηανέστη οδήγησαν τον Κεμάλ στο να επισπεύσει την επίθεση  για την 13 Αυγούστου. Ο Κεμάλ διέταξε την καταδίωξη των Ελλήνων κατά την οπισθοχώρηση τους και παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν λόγω της τακτικής της «καμένης γης» από πλευράς των ελλήνων στις 9 Σεπτεμβρίου οι πρώτοι έφιπποι Τσέτες εισήλθαν στην Σμύρνη. Την διοίκηση της πόλης ανέλαβε ο γνωστός «χασάπης της Σμύρνης» Νουρεντίν και την 11 Σεπτεμβρίου ο Κεμάλ εισήλθε στην πόλη θριαμβευτής

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

1.            Το ελληνικό στοιχείο της Μικράς Ασίας ήταν ιδιαίτερα έντονο με σημείο αναφοράς την Σμύρνη, ένα από τα σπουδαιότερα εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα της Μεσογείου. Οι ελληνικές κοινότητες ελέγχουν, πριν το 1922, το 50% του κεφαλαίου του επενδυμένου στη βιομηχανία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το 60% των θέσεων εργασίας στους μεταποιητικούς κλάδους. Κυριαρχούν απόλυτα στο εισαγωγικό και το εξαγωγικό εμπόριο. Το 1914 το 46% από τους ιδιοκτήτες τραπεζών και τραπεζίτες στην Αυτοκρατορία ήταν Έλληνες. Από τις 6.507 βιομηχανίες και βιοτεχνίες της Αυτοκρατορίας το 49% ανήκε σε Έλληνες. Έλληνες πάλι το 52% των γιατρών, το 49% των φαρμακοποιών, το 52% των αρχιτεκτόνων, το 37% των μηχανικών και το 29% των δικηγόρων20.

2.            Τον Δεκέμβριο 1917 η Ελλάδα ζητά και λαμβάνει από Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ δάνειο 50.000.000 δολάρια από την κάθε μία για την συμμετοχή της στον Πόλεμο. Το 1920 με την επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου, κατόπιν δημοψηφίσματος, είχαν δώσει η Γαλλία τίποτα, η Αγγλία τα 2/3 του μεριδίου της και οι ΗΠΑ  το 1/3. Την 3 Δεκ 1920 η Αγγλία, η Γαλλία και η Ιταλία εξέδωσαν ανακοίνωση προς τον ελληνικό λαό προειδοποιώντας τον να μην ανακαλέσει τον βασιλιά. Με δεύτερη ανακοίνωση πέντε ημέρες αργότερα πληροφορούσαν την ελληνική κυβέρνηση ότι αν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επέστρεφε στο θρόνο η Ελλάδα δεν θα έπαιρνε επιπλέον οικονομική βοήθεια. Την παραπάνω διακοίνωση των Συμμάχων απέκρυψαν από τον Ελληνικό λαό η Κυβέρνηση Γούναρη. Έτσι η Ελλάδα στερήθηκε 33.000.000 δολάρια, 3.500.000 λίρες Αγγλίας και 566.000.000 γαλλικά φράγκα21.

3.            Τον Φεβρουάριο του 1921 ο Γούναρης ως Υπουργός Στρατιωτικών και Καλογερόπουλος ως Πρωθυπουργός μεταβαίνουν στο Λονδίνο για να συναντηθούν με τον Άγγλο πρωθυπουργό Τζώρτζ. Η συνάντηση δεν ήταν ιδιαίτερα επιτυχής και στη συνέχεια ο Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Δημήτριο Μάξιμος επιμένει πως πρέπει να εγκαταλειφτεί η Μικρά Ασία από τα ελληνικά στρατεύματα, άποψη που δεν συμφωνούν ο Γούναρης με τον Καλογερόπουλο. Με την επιστροφή τους παραιτείται ο Καλογερόπουλος και αναλαμβάνει την Πρωθυπουργία ο Γούναρης. Η οικονομική κατάσταση της χώρας είναι δραματική. Το μέσο ημερήσιο κόστος της εκστρατείας είχε φτάσει τα 8 εκατομμύρια δραχμές22. Ο Υπουργός Οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης αναγκάζεται να διχοτομήσει  το χαρτονόμισμα, δηλαδή να προβεί σε μία πράξη δανεισμού κόβοντας στην κυριολεξία το χαρτονόμισμα σε δύο μέρη. Το ένα κομμάτι διατήρησε την μισή αξία του χαρτονομίσματος και το άλλο μετατράπηκε σε έντοκο δάνειο εικοσαετούς διάρκειας. Ο Γούναρης προσπαθώντας να λάβει οικονομική βοήθεια αλλά και διπλωματική ενίσχυση αναχώρησε για Βιέννη όπου σε επαφές στο περιθώριο της διάσκεψης για τα μέτρα της οικονομικής ανόρθωσης της Ευρώπης με ξένους ομολόγους του δεν κατάφερε κάτι το ουσιαστικό.

4.            Κατά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης το Ιούλιο του 1923 η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος , ελλείψει χρημάτων τις πολεμικές επανορθώσεις με εδαφικές παραχωρήσεις. Τη εποχή δε που η Ελλάδα αντιμετώπιζε το πρόβλημα της συντήρησης 1.000.000 προσφύγων η αξία της δραχμής είχε πέσει από τα 20 σεντς στα 2 με 323.

5.            Από την άλλη πλευρά η συνθήκη ανακωχής του Μούδρου απαγορεύει στην Αυτοκρατορία οποιαδήποτε σχέση οικονομική , εμπορική κλπ με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Με την επανάσταση των Μπολσεβίκων η Τουρκία βρίσκει ένα απρόσμενο σύμμαχο και με την διμερή συμφωνία τον Δεκέμβριο του 1920 ο αφορισμένος Κεμάλ θα ενισχύεται συνεχώς. Η σοβιετική Ρωσία υπό τον εβραϊκής καταγωγής Μπροστάιν (Τρότσκυ) θα τον βοηθήσει με άφθονο πολεμικό υλικό και αυτούσιο χρυσό μέσω της Τράπεζας Κουν και Λεμπ για να αγοράζει υλικό από την Δύση24. 

6.            Τον Μάρτιο 1921 η Γαλλία και η Ιταλία στρέφονται ανοιχτά πλέον προς τον Κεμάλ σε αντίδραση της Συνθήκης των Σεβρών και υπογράφουν συμφωνίες με την Τουρκία. Η Γαλλία εξασφαλίζει την υπόσχεση για τον πρώτο λόγο στην ανοικοδόμηση της χώρας και τον έλεγχο της κυρίας σιδηροδρομικής γραμμής στην μετά τον πόλεμο εποχή και η Ιταλία επιδιώκει την εκδίωξη των Ελλήνων μετατρέποντας την Μεσόγειο σε ιταλική θάλασσα. Τα γαλλικά και ιταλικά στρατεύματα με την απόσυρση τους, πέρα την ανακούφιση στα στρατεύματα των Τούρκων, προσφέρουν όλο το στρατιωτικό υλικό τους και ανοιχτά τα λιμάνια του νότου για ανεφοδιασμό. Μάλιστα στο αγώνα δρόμου των Δυνάμεων για την πρωτοκαθεδρία στην νέα εποχή, με ειδικό σύμφωνο οικονομικής συνεργασίας με τον Κεμάλ τον Οκτώβριο του 1921 (το σύμφωνο Franklin – Buillon),  ρυθμίζονται οι τελευταίες λεπτομέρειες απαγκίστρωσης από την Κιλικία και καλούνται Γάλλοι καθηγητές να εργαστούν στην τουρκική εκπαίδευση και κεφαλαιούχοι για να αναπτύξουν οικονομικές σχέσεις με την κεμαλική Τουρκία, στα πλαίσια μιας ευρύτερης συμφωνίας που προέβλεπε τον εφοδιασμό του κεμαλικού στρατού με πολεμικό υλικό²⁵.

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

            1. «Τα ντοκουμέντα με τα οποία θα αποκατασταθεί η αλήθεια … θα βρεθούν αναμφίβολα κυρίως στα κυβερνητικά αρχεία της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Αυτό, γιατί οι λαοί της Ανατολής, ελεύθεροι ή υποτελείς, έπαιξαν οι ίδιοι ασήμαντο ρόλο στις κρίσιμες αποφάσεις που κατέληξαν σε τόσο καταστρεπτικά αποτελέσματα για τον καθένα από αυτούς». Έντουαρτντ Κάπς, Πρώην Πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα.26

            2.  Ο Γ. Κλεμανσώ, πρωθυπουργός της Γαλλίας και κύριος συντελεστής της νίκης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο δυτικό μέτωπο, έχει πει ότι..... «ο πόλεμος είναι πολύ σημαντική υπόθεση, ώστε να την εμπιστευθούμε στα χέρια των στρατιωτικών»27.

            3.   Η Ελλάδα στάλθηκε στην Μικρά Ασία από τους συμμάχους της σε μία θανάσιμη παγίδα και στη συνέχεια εγκαταλείφτηκε. Δεν της έδωσαν ούτε άντρες ούτε πολεμοφόδια ούτε χρήματα. Χωρίς άντρες, χωρίς πολεμοφόδια, και χρήματα καμία εκστρατεία δεν μπορεί να κερδηθεί και αργά ή γρήγορα το τέλος της είναι αναπόφευκτο.

            4. Οι Σύμμαχοι συνοπτικά υποσχέθηκαν28:

                        α.   Τη διάσωση των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την τουρκική καταπίεση.

                        β.  Την επιστροφή στην κυριαρχία της Ελλάδας των τμημάτων της Τουρκίας που η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Έλληνες.

                   γ.  Την οικονομική βοήθεια της μέσω δανείου των Τριών Δυνάμεων, Γαλλία , η Αγγλία και ΗΠΑ το 1918. 

                      δ.   Οι Σύμμαχοι έδωσαν την εντολή για ένα τμήμα της Τουρκίας και την εξώθησαν στην κατοχή αυτού του τμήματος.

                      ε.   Οι Σύμμαχοι σταμάτησαν τις πληρωμές των δόσεων του δανείου παραλύοντας οικονομικά την Ελλάδα.

στ. Η Γαλλία και η Ιταλία υποστήριξαν την Τουρκία στον πόλεμο που ακολούθησε στη Μικρά Ασία παρά το γεγονός ότι ήταν αυτές που την έστειλαν εκεί.

ζ.   Η Αγγλία υποστήριξε μόνο παθητικά στη διάρκεια του πολέμου και οι ΗΠΑ έμειναν ουδέτερες, παρά το γεγονός ότι αυτοί ήταν οι κύριοι υπεύθυνοι για το ότι η Ελλάδα στάλθηκε στη Μικρά Ασία.

            4.    2.500.000 Έλληνες , 2.177 σχολειά, 177.505 μαθητές , 4.596 δάσκαλο, 2.232 εκκλησιές σημεία του μεγίστου ελληνικού πολιτισμού29, εξαφανίστηκαν από τον χάρτη στα πλαίσια των αρχών του Παντουρκισμού, όπως αυτές εκφράστηκαν το 1868 στο βιβλίο του εβραίου Χέρμαν Βάμερμπυ «Εικόνες της Κεντρικής Ασίας» 30, με συγκατάθεση των Μεγάλων Δυνάμεων και με τον φόβο για ελληνική οικονομική δράση και για εδραίωση της Ορθοδοξίας στην Αν. Μεσόγειο. 

            5.  «Θα ήταν προδοσία να αφήσουμε τους Τούρκους στην Ευρώπη»  είπε ο Ρούζβελτ, πρώην πρόεδρος ΗΠΑ τέλος Ά Παγκοσμίου Πολέμου. Δήλωση που ξεχάστηκε γρήγορα μετά τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο καθόσον οι στρατιωτικοί σύμβουλοι όλων των μεγάλων κρατών ανέφεραν στις κυβερνήσεις τους ότι επόμενος πόλεμος «θα κερδηθεί με πετρέλαιο»31. 

            6.  Η Τουρκία είχε να πουλήσει κάτι για το οποίο υπήρχαν πολλοί αγοραστές. Τα κράτη θέλουν πετρέλαιο, γιατί πετρέλαιο σημαίνει δύναμη που μπορεί να αποδειχτεί αποφασιστικός παράγοντας σε ένα πόλεμο. Λόγω της στρατηγικής, πολιτικής και γεωγραφικής της θέσης, που έκανε κάθε Δύναμη καχύποπτη, η Τουρκία κατάφερε να μετατρέψει την κατάσταση της υπέρ της. Η Τουρκία είναι κράτος κλειδί στην Εγγύς Ανατολή που αποτελεί ταυτόχρονα δρόμο και φράγμα προς την Άπω Ανατολή. Μόνο η Μικρά Ασία παρεμβάλλεται ανάμεσα στην Ευρώπη και στην κυρίως Ασία. Η σιδηροδρομική γραμμή Βερολίνου – Βαγδάτης κατασκευάστηκε όχι για την μεταφορά επιβατών ή εμπορευμάτων αλλά για μία στρατιωτική οδό προς τις Ινδίες32. 

7.  Την 10 Ιουλίου 1923, 13 ημέρες πριν την συνθήκη της Λωζάννης, η Τουρκική εθνοσυνέλευση επικύρωσε τις τεράστιες εκχωρήσεις Τσέστερ33. Περιελάμβανε την εκχώρηση της Τουρκίας σε άγγλο-αμερικανικά συμφέροντα για 99 χρόνια, την κατασκευή ενός λιμένα και σιδηροδρομικών γραμμών έκταση 3.600 χλμ και τα δικαιώματα επί των ορυχείων σε απόσταση 20 χλμ εκατέρωθεν της γραμμής. Επιπλέον περιελάμβανε και ένα αριθμό μικρότερων εκχωρήσεων , που περιείχαν συμβόλαια για την ανοικοδόμηση μεταξύ 200 και 300.000.000 δολαρίων καθώς και την εκμετάλλευση και άλλων ορυχείων και πηγών φυσικού πλούτου αξίας 10 δις δολάρια. Οι πετρελαιοπηγές Μοσούλης, Ερζερούμ και Βαν υπολογιζότανε ότι κατά την εκχώρηση περιελάμβαναν 8 δις βαρέλια πετρελαίου ενώ το ορυχείο του Αρχανά υπολογιζότανε ότι είχε 200 εκατ. τόνους μεταλλεύματος με υψηλή περιεκτικότητα σε χαλκό.

8.   Το διπλωματικό έγγραφο Νο 63, που είχε προετοιμαστεί ως οδηγός των Βρετανών διπλωματών που συμμετείχαν στην διάσκεψη της Λωζάννης, περιέχει την παρακάτω δήλωση: «Ένας Γερμανός εμπειρογνώμονας που επισκέφτηκε το 1901 τις πετρελαιοφόρες περιοχές της Μοσούλης και της Βαγδάτης ανέφερε ότι αυτές οι πετρελαιοφόρες περιοχές είναι από τις πλουσιότερες του κόσμου»34. Αυτές οι λίγες γραμμές περικλείουν ολόκληρη την ιστορία. Αυτή ήταν η αιτία για την οποία η Ελλάδα προδόθηκε και οι χριστιανικές μειονότητες θυσιάστηκαν. Η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Ιταλία και οι ΗΠΑ έκαναν ότι ήταν δυνατό για να αποκτήσουν τον οικονομικό έλεγχο στην Εγγύς Ανατολή, για να εξασφαλίσουν εμπορικά πλεονεκτήματα, να καταλάβουν τις πετρελαιοπηγές για τον επόμενο πόλεμο και να θέσουν την Εγγύς Ανατολή υπό τον έλεγχο τους στο διάστημα της ειρήνης που θα μεσολαβούσε.  

9. Ο πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον θα τονίσει «την εποχή των συνδιασκέψεων στη Λωζάννη αλλά και μετά την ολοκλήρωση της σε συμφωνία, υποστήριξα δημοσίως ότι οι αμερικανικές αποστολές στο εξωτερικό έπρεπε να αντιδράσουν σε αυτή την άθλια συνθήκη … όσοι συμμετείχαν στην διάσκεψη αυτή είχαν αποφασίσει να ενεργήσουν με γνώμονα την προστασία των πετρελαϊκών συμφερόντων τα οποία και πρωταγωνιστούσαν παρασκηνιακά. Πρόθυμα δηλώνω κα υποστηρίζω ότι οι εξελίξεις που κατέστησαν δυνατή την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης καθορίστηκαν από τα πετρελαϊκά συμφέροντα. Στον αγώνα δρόμου που έγινε για το ποιος θα έκοβε πρώτος την εύνοια της Τουρκίας, το νήμα κόπηκε από τους Αμερικανούς. Αντικείμενο όλων των διαπραγματεύσεων ήταν η Μοσούλη και το δικαίωμα για μια θέση στα πετρέλαια». Με τη σειρά του ο Μουσολίνι θα πει στον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών που τον επισκέφτηκε στη Ρώμη ότι «… οι αποφάσεις της Λωζάννης είναι άδικοι δια την Ελλάδα»35.  

10. Εκτός όμως από τους κακούς συνεργάτες του Βενιζέλου, υπήρχαν και ορισμένα άλλα στοιχεία που συνέτειναν αποφασιστικά στην ήττα του τον Νοέμβριο του 1920. Οι Τούρκοι και Εβραίοι ψηφοφόροι της Μακεδονίας, οι οποίοι «μαύρισαν» τον Βενιζέλο με μανία, προφανώς για να καταστρέψουν την μεγάλη Ελλάδα που οικοδομούσε. Με την αποφασιστική ψήφο τους, επέτυχαν ώστε το Κόμμα των Φιλελευθέρων, να μην κερδίσει ούτε μια έδρα στους νομούς Θεσσαλονίκης, Κοζάνης και Φλώρινας. Και οι 50 έδρες των νομών αυτών κερδήθηκαν από τους βασιλικούς. Και όμως ο Βενιζέλος ήταν εκείνος που είχε απελευθερώσει την Μακεδονία από τον Τουρκικό ζυγό.  Τούτο ανάγκασε τον Στέφανο Δραγούμη, αντίπαλο εν τούτοις του Βενιζέλου, να πει: 'Αυταί δεν είναι εκλογαί. Είναι ελληνοτουρκική συμμαχία.

11. Την πολιτική ηγεσία βαρύνει και η εκλογή της πιο ακατάλληλης στρατιωτικής ηγεσίας στο πρόσωπο του Αντιστρατήγου Γ. Χατζανέστη, που δεν έχει σχέση με τον πατριωτισμό και την επαγγελματική μόρφωση του επιλεγέντος, αλλά μάλλον με τον ίδιο τον χαρακτήρα του και τις αντιδράσεις που προκαλούσε στο στράτευμα, ιδιαίτερα μεταξύ των αξιωματικών. Η νέα ηγεσία στερείτο της έξωθεν καλής μαρτυρία. Αν και αναζήτησαν στο πρόσωπο του Ιωάννη Μεταξά τον Αρχιστράτηγο της Μικράς Ασίας, καίτοι ήταν γνωστό ότι αυτός ευθύς εξ αρχής είχε ταχθεί εναντίον της εκστρατείας, ο Ι. Μεταξάς είχε πάντοτε την άποψη ότι ο πειθαναγκασμός του Κεμάλ να υπογράψει ειρήνη με τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών ήταν αδύνατος..... «διότι η τουρκική αντίστασις θα μετετίθετο περαιτέρω εις το εσωτερικόν». Και φυσικά..... «θα έπρεπε να καταληφθεί ολόκληρος η Μικρά Ασία δια να πεισθούν οι Νεότουρκοι να συνθηκολογήσουν». Αυτή ήταν η άποψη του Ι. Μεταξά ο οποίος θεωρούσε..... «ανεπαρκή την Ελλάδα δια την κατάληψη ολοκλήρου του νέου τουρκικού κράτους και πάντως δεν έβλεπε το τέρμα του διεξαγομένου πολέμου»36.

12.   Υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι όταν η νέα κυβέρνηση, αυτή που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, επέλεξε τη συνέχιση της εκστρατείας και έθεσε σαν σκοπό τον εξαναγκασμό του Κεμάλ να υπογράψει ειρήνη, αποδεχόμενος τις προβλέψεις της Συνθήκης των Σεβρών, σκοπός που υπαγόρευε στη στρατιωτική ηγεσία την κατανίκηση και το στρατιωτικό εκμηδενισμό των Νεότουρκων, θα έπρεπε να συνδράμει τη Στρατιά Μικράς Ασίας με όλα τα μέσα, ιδιαίτερα με την επιστράτευση νέων κλάσεων και να επιδιώξει πάση θυσία το σκοπό. Αντί αυτού απωλέσθη χρόνος έξι μηνών, δώρο στον Κεμάλ, που του επέτρεψε να ισχυροποιηθεί πολιτικά και κυρίως στρατιωτικά.

13.  Για τους Τούρκους οι Έλληνες ήταν αυτοί που άρχισαν το ξήλωμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Δεν λησμόνησαν ότι οι Τσολιάδες του Πλαστήρα σκαρφαλωμένοι στο Κάλε Γκρότο , έβλεπαν τα σπίτια της Άγκυρας .

14.  Η γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος με τον Ν.2645 της 9/13-10-1998 (ΦΕΚ Α234) που ψήφισε η Βουλή των Ελλήνων καθιερώθηκε να εορτάζεται την 14^η Σεπτεμβρίου εκάστου έτους ως Ημέρα Εθνικής Μνήμης.

 

1. ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ , Ο ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1919 – 1922,  EKΔΟΣΕΙΣ «ΠΕΛΑΣΓΟΣ» 1995, Σελ. 15.

2. ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ «ΑΙΤΙΑ» ΚΑΙ «ΑΦΟΡΜΗ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ 1922, DR. MENANDER PHOEBUS ACADEMUS, Σελ.53.

3. http://www.pare-dose.net/?p=116

4. http://www.pare-dose.net/?p=116

5. ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ , Ο ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1919 – 1922,  Σελ. 55

6. http://www.pare-dose.net/?p=116

7. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ 1821 – 1997, ΓΕΣ, Σελ 191

8. ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ , Ο ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1919 – 1922,  Σελ.20

9. http://www.pare-dose.net/?p=116

10.  http://www.pare-dose.net/?p=116

11. http://www.pare-dose.net/?p=116

12. http://www.apodimos.com/arthra/MIKRASIATIKH_KATASTROFH/index.htm

13. http://www.pare-dose.net/?p=116

14. http://www.pare-dose.net/?p=116

15  http://www.pare-dose.net/?p=116

16. http://www.pare-dose.net/?p=116

17. http://www.pare-dose.net/?p=116

18. http://www.pare-dose.net/?p=116

19. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάνης Σελ. 163

20. http://www.pare-dose.net/?p=116

21. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάνης, Σελ159.

22. http://www.pare-dose.net/?p=116

23. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης, Σελ. 42

24. http://www.truthison.com/topic-t581.html

25 http://www.pare-dose.net/?p=116

26. http://www.apodimos.com/arthra/MIKRASIATIKH_KATASTROFH/index.htm

27. http://www.apodimos.com/arthra/MIKRASIATIKH_KATASTROFH/index.htm

28. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης, Σελ 226.

29 ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ , Ο ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1919 – 1922, Σελ. 15.

30. http://www.truthison.com/topic-t581.html

31. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάνης, Σελ. 184

32. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάνης, Σελ 51

33. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάνης, Σελ 187.

34. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ , Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάνης, Σελ 186.

35. http://www.pare-dose.net/?p=116

36. http://www.apodimos.com/arthra/MIKRASIATIKH_KATASTROFH/index.htm